|
U dolini reke Beli Rzav, na Lukama, nalazi se atraktivni spomenik
prirode, geomorfološka atrakcija, Grad. Ovaj monolit nastao je
abrazijom nekadašnjeg Panonskog mora, a kasnije jezera koje je
isteklo kanjonom Ćurića sklopova. Predstavlja najstariji oblik
reljefa u Mokrogorsko-rzavskoj sinklinali i stoji kao arhaični
spomenik geologije planine Tare .(M. Zerenski; „Reljef planine
Tare")
Grad je imao zanimljivu srednjovekovnu istoriju. Na njemu se nalaze
drevni ostaci srednjovekovnog utvrđenja verovatno iz doba srpskih
dinastija Kotromanića ili Altomanovića, a u kasnijim vremenima, kako
navodi Stojan Obradović u
delu „Načertanije okruga užičkog", i utočište slavnog i legendarnog
Kostreš Harambaše, hajduka i odmetnika od turskog zuluma. Grad ima
samo dva prilaza, jedan kroz pećinu sa jugozapadne strane i drugi,
klesani, sa severa.
Legendu o gradu zapisao je Milan Đ. Milićević 1874. godine, tadašnji
ministar prosvete Srbije, u delu „Kneževina Srbija". Toponimi po
Zaovinama, Polom, Nevoljan, Opsjek, bili su prepreke za plemića koji
je otišao u rat i vraćao se, jer ga je verna ljuba izneverila sa
slugom. Plemić savlada sve prepreke, obesi nevjernu ljubu o klen na
Gradu i ode u svet.
Sad se na Gradu gnezdi i klikće sivi soko, prirodna retkost Balkana,
i krasi ga retka vrsta žute perunike, možda antropogeni relikt
nekadašnjeg cveća koje su sadili srednjovekovna vlastela Grada.
Milan Ć. Milićević navodi u „Kneževini Srbiji" da je čuveni ugarski
plemić Jovan Zapolja koji je vladao Vojvodinom, poreklom iz ovog
kraja.
U seobama stanovništva, kad su se doselili Hercegovci - Ere u
Zaovine, sagrađena je crkva brvnara u blizini srednjovekovne
nekropole pod Gradom. To mesto se i danas zove Crkvina. Ova crkva je
bila duhovni centar ne samo za Taru i Zlatibor već i za Višegradsku
župu i sve do Rudog. U Zaovine
se nikada Turci doselili nisu, da bi tek 1834. godine prešli granicu
Alaj-beg iz Priboja i Ibrahim-beg iz Višegrada sa Hercegovačkim
Turcima i zapalili Zaovine i crkvu pod Gradom. „Novine serbske" od
8. marta 1834. godine pišu kako su Zaovljanci hrabro branili crkvu:
„Imena njina zaslužuju u istoriji junaštva ovekovečnaja i da su ovi:
Pop Đorđe Đurić, Gligorije Popović i dva brata Jelisavčići, sva
četvorica iz Zaovina". (Novak Živković: „Užički nemiri '). Crkva je
tada zapaljena i crkveni centar je preseljen u Mokru Goru - Kršanje.
Ispod Grada postoje ruine srednjovekovne crkvene bazilike. Poreklo
ove crkve nije opsežnije proučeno. Možda je to Mrkšina crkva u kojoj
je štampano Četvorojevanđelje koje se pominje u Resavskoj
prepisivačkoj školi, jer je njen lokalitet enigma. Zna se da je deo
Četvorojevanđelja pisan u Rujanskoj crkvi u Staparima, a deo u
Mrkšinoj crkvi. Milan Đ. Milićević u „Kneževini Srbiji"
predpostavlja da je prepisivačka škola bila i u skrivenim crkvama
koje su bile na Tari i Zlatiboru. Praznina o ovim saznanjima sledi
zbog kompletnog odseljavanja stanovništva u seobama pod Čarnojevićem
pre doseljavanja Hercegovaca.
Drevni grad u Zaovinama svakako zaslužuje posebnu pažnju, i naučnu i
turističku. Nalazi se u neposrednoj blizini Zaovljanskih jezera i
mesta gde je pronađena Pančićeva omorika. Lokalitet ovog arhaičnog
pejzaža inspirisao je i dr Vidana Nikolića u pisanju svog prrvog
literarnog dela „Kamen posinak“.
Ideja da se izgradi put Mokra Gora - Zaovine realizovala bi između
ostalog i kompletan turistički doživljaj posle čuda ispod Šargana,
kroz prelepe pejzaže Kršanja, Barakovca i kanjona Đurića Sklopova,
gde se gnezde orlovi krstaši, nalaze boravišta medveda i divokoza, a
o biljnim retkostima da i ne govorimo.
Ko ne bi poželeo videti i saznati i mnogo više od ovog.
Raško Kojadinović
|
